تحلیلی بر عوامل موثر بر توسعه کشت مکانیزه برنج در استان مازندران
صاحب سودایی مشایی* 1، عبدالرحمن عرفانی 2، مرتضی نصیری 2، محسن عمرانی 3
-1 استادیار گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد
-2 استادیار پژوهش، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت مؤسسه تحقیقات برنج کشور، آمل، ایران
-3 محقق، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت مؤسسه تحقیقات برنج کشور، آمل، ایران
* نویسنده مسئول: ssoodaie78@gmail.com
چکیده
در میان محصولات زراعی، برنج دومین غذای اصلی مردم جهان بهشمار میرود که مکانیزاسیون کشت آن از اهمیت ویژهای برخوردار
است. این پروژه در دو بخش جمعآوری اطلاعات پرسشنامهای از کارشناسان، بانک نشاداران و بهرهبرداران و مطالعه زراعی و میدانی )از
11 مزرعه کشت مکانیزه و سنتی( در استان مازندران اجرا شد. نتایج نشان داد که در روش کشت مکانیزه میانگین صفات تعداد پنجه در
4 درصد( و نهایتا عملکرد دانه برای رقم محلی هاشمی / 6 درصد(، تعداد دانه در هر خوشه ) 5 / 8 درصد(، تعداد روز تا گلدهی ) 6 / کپه ) 2
12 درصد( بیشتر از کشت سنتی بود. نتایج تجزیه دادههای پرسشنامه بر اساس نمره کل هر گویه، / 11/5 درصد( و برای رقم شیرودی ) 13 (
ضرایب اهمیت هر گویه و امتیاز نرمال شده گویههای “برداشت محصول بیشتر در کشت مکانیزه نسبت به کشت سنتی”، “پایینتر بودن
، هزینهها در کشت مکانیزه نسبت به روش سنتی” و ” صرفهجویی در مصرف نهادههای زراعی در کشت مکانیزه” به ترتیب با نمره کل 194
111 و 168 مهمترین عوامل پیشبرنده کشت مکانیزه برنج در استان مازندران هستند و گویههای “تمایل به کشت مجدد با کاشت زود
186 ، هنگام در کشت سنتی”، “بالا بودن سن اکثر کشاورزان و کم سوادی آنها” و ” قیمت بالای ماشینآلات شالیزاری” به ترتیب با 189
و 184 به عنوان مهمترین عوامل تهدید کننده کشت مکانیزه برنج در استان مازندران به شمار میروند. با توجه به اهمیت گویههای موثر در
عوامل پیش برنده و افزایش عملکرد نسبی در کشت مکانیزه، پیشبینی میشود روند توسعه مکانیزاسیون در استان مازندران افزایشی بوده
و در دراز مدت به افزایش تولید برنج و کاهش هزینههای تولید میانجامد.
واژگان کلیدی: برنج، توسعه، بازدارنده، کشت مکانیزه
مقدمه
کاربرد ماشینهای کشاورزی از برجستهترین نمودهای توسعهیافتگی در بخش کشاورزی است. توسعه مکانیزاسیون
کشاورزی در کشورهای توسعهیافته، عنصر کلیدی در ارتقای استاندارد سطح زندگی مردم این کشورها در قرن بیستم شناخته
شده است )رید، 2113 (. کاهش نیاز به نیروی کار و در نتیجه کاهش هزینههای تولید از ابعاد مهم مکانیزاسیون کشاورزی است.
در مزارع مکانیزه، نیروی کار کمتری در مقایسه با مزارع سنتی نیاز است )رحمان و دیگران، 2111 ( و کشت سنتی زمانبر و
پرهزینه است. از این رو، به منظور بهبود سطح درآمدی کشاورزان و جاذبه اقتصادی کشاورزی، مکانیزاسیون کشاورزی در
بسیاری از نقاط جهان به کار گرفته شده است )سینگ، 2116 (. نظام کشت غرقابی و شرایط دشوار اجرای عملیات زراعی در
شالیزارها، کشت برنج را کارگربر، پرهزینه و انرژیبر ساخته است. محدودیت دسترسی به نیروی کار کافی و سرعت کم اجرای
عملیات زراعی در روش سنتی همچنین از مسائل بسیار مهم بهشمار میروند. در کشت سنتی ارقام کممحصول و پرمحصول
برنج، بهترتیب حدود 916 و 1111 نفر- ساعت کارگر در هکتار مورد نیاز است )سازمان جهاد کشاورزی، 1391 (. نظرداد در
دوره دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1399 ، شماره پیاپی 4
11
سوداییمشایی و همکاران: تحلیلی بر عوامل موثر بر توسعه کشت مکانیزه برنج
4 و / بررسی کشت مکانیزه برنج در شهرستان ساری گزارش نمود که عملکرد محصول در مزارع سنتی و مکانیزه به ترتیب 8
5/5 تن در هکتار است. وی عملکرد بیشتر مزارع مکانیزه نسبت به مزارع سنتی را به کاربرد مکانیزاسیون کشاورزی و همچنین
کاربرد ارقام پرمحصول در سطوح وسیعتر نسبت داد و هزینه ضایعات در واحد سطح مزارع مکانیزه و سنتی را به ترتیب
.) 1638998 و 3352139 ریال گزارش نمود )نظرداد، 1381
ارائه راهکارهایی نوین در جهت بهبود شاخصهای کمی و کیفی زراعت برنج در استان مازندران و گیلان، امری ضروری
به نظر میرسد. به منظور ارائه طرحی موفق در زمینه توسعه مکانیزاسیون کشاورزی، باید قبل از هر اقدامی، عوامل پیشبرنده و
تهدیدکننده مورد شناسایی و بررسی قرار گیرند. در این راستا، تحقیقی که توسط زهتاب و دیگران ) 1394 ( به منظور شناسایی
عوامل موثر بر توسعه مکانیزاسیون کشت بادام زمینی در استان گیلان انجام گرفت، سه عامل تخصیص اعتبارات ملی و استانی
ویژه توسعه مکانیزاسیون محصول، تشکیل کلاسهای آموزشی جهت ارتقای دانش فنی کشاورزان و سازماندهی طرحها و
پروژههای مکانیزاسیون نمونه پایلوت به عنوان مهمترین عوامل پیشبرنده توسعه مکانیزاسیون شناسایی و معرفی شدند. مطالعه
قوش ) 2111 ( در هندوستان نشان داد کشاورزان جوان در مقایسه با کشاورزان مسن، استقبال بهتری در قبال مکانیزاسیون
کشاورزی نشان میدهند. باورها و سنن قدیمی به عنوان عاملی بازدارنده در جهت توسعه مکانیزاسیون کشاورزی معرفی شدند.
) کما اینکه در شمال کشور نیز همه این عوامل جزو عوامل بازدارنده کشت مکانیزه برنج هستند. یوسفزاده و فیروزی ) 1395
عوامل متعددی در توسعه مکانیزاسیون کشت برنج در استان گیلان را بررسی نمودند و نشان دادند که کوچک بودن و پراکندگی
اراضی شالیکاری و توسعه زیرساختهای مکانیزاسیون کشت برنج مهمترین عوامل محدود کننده را تشکیل میدهند.
برنج مهمترین منبع غذایی برای تمام جمعیت جهان بهشمار میآید. بیشترین تولید جهانی برنج مربوط به کشورهای آسیایی
است. بیشترین مصرف برنج نیز مربوط به این کشورها بوده و میانگین مصرف سرانه آنها بیش از 81 کیلوگرم در سال بوده و
ایران سیزدهمین مصرف کننده بزرگ برنج در دنیا بهشمار میرود )محمدیان و دیگران، 1393 (. با توجه به اهمیت استراتژیک
تولید برنج به عنوان دومین غذای اصلی مردم ایران و نقش تعیین کننده آن در امرار معاش هزاران کشاورز شالیکار، ضروری
است عوامل موثر بر پایداری تولید در سیستم کشت مکانیزه مورد بررسی قرار گیرد. اهداف مورد نظر برای اجرای این پروژه
تعیین عوامل پیشبرنده در توسعه و افزایش سطح زیر کشت مکانیزه برنج، تعیین عوامل تهدید کننده و بازدارنده در توسعه کشت
مکانیزه برنج در شمال کشور، بررسی کمی مزایای کشت مکانیزه نسبت به کشت سنتی و انتقال یافتهها در جهت توسعه کشت
مکانیزه و ارائه راهکارهای فنی در جهت توسعه کشت مکانیزه میباشد.